خطای دارویی

هرگونه حادثه قابل پیشگیری که در طول هر مرحله از دارو درمانی رخ می دهد، که می تواند باعث یا منجر به استفاده ناصحیح از دارو یا آسیب به بیمار شود خطای دارویی نامیده می شود.

بیش از 140 سال پیش، فلورانس ناینتینگل[1] ، آنچه را که در بیمارستان ها ضروری تلقی کرد این بود که باید برای بیمار فعالیتی بدون ایجاد آسیب در بیمار انجام داد. انجمن بین المللی پرستاران(آی. سی. ان)[2]، ایمنی بیمار را در ارایه مراقبت های سلامتی به عنوان یک اصل پذیرفته است و همه پرستاران باید ایمنی بیمار را در کلیه جنبه های مراقبت سلامتی شامل، آگاهی دادن به بیمار، کاهش خطر، تأمین ایمنی بیمار و گزارش اثرات زیان آور را به عنوان یک اصل و پایه بپذیرند. خطاهای انسانی هزینه ی بالایی را به خود اختصاص می دهد و افراد زیادی را درگیر می سازد. تجویز دارو یک وظیفه ی پیچیده و زمان بر ، پرستار محسوب می شود که حدود 3/1 زمان کاری پرستار را به خود اختصاص می دهد. از آنجاییکه دارودرمانی یک فرایند پیچیده محسوب می شود، احتمال خطاهای زیادی وجود دارد. از آنجاییکه پرستاران دارو را به بیمار می دهند، اغلب آنها به عنوان مسئول اصلی خطا در نظر گرفته می شوند. اما علل و افراد مختلفی در بروز خطای دارویی نقش دارند.

خطاهای دارویی به شکل های مختلفی رخ می دهند که عبارتند از:

    تجویز اشتباهی دارو برای بیمار

    بکار بردن دوز غیر صحیح و اشتباه

    حذف یک دوز از دارو

    اشتباه در محاسبه ی دارویی

    از قلم انداختن دستورات د ارویی هنگام وارد کردن دستورات پزشک

    نادیده گرفتن علایم مسمومیت دارویی

    اشتباه در طریقه مصرف دارو(مشتاق، 1389).

دلایل بروز خطای دارویی

دلایل متعددی در مورد خطاهای دارویی ارایه شده است. این دلایل به طور کلی عبارتند از:

    دانش و مهارت ناکافی پرسنل: شامل فقدان آگاهی در مورد بیمار، تشخیص  بیمار، اسم بیمار، هدف از تجویز دارو، عدم آشنایی و چگونگی کار با پمپ های انفوزیون دارو، اشتباه گرفتن خط وریدی با لوله معده، عدم آماده کردن صحیح دارو قبل از تجویز دارو و عدم شناسایی عوارض جانبی دارو می باشد.

    شکست در پیروی از خط مشی تجویز دارو: عدم آشنایی به قوانین خاص تجویز داروهایی مثل داروهای شیمی درمانی، آنتی آریتمی و شل کننده های عضلات تنفسی و عدم چک موارد آلرژی بیمار و دست بند های بیماری خاص بیمار قبل از تجویز دارو.

    شکست در ارتباط بین پرسنل: بد خط بودن نسخه های دارویی، استفاده از اختصارات دارویی، دستورات شفاهی.

    شکست در موارد مربوط به افراد و سیستم درمانی: تجربه کاری پرستار، تعداد ساعات کاری پشت سرهم پرستار، شیفت در گردش بودن، بار کاری زیاد، حواس پرتی و وقفه کاری حین تجویز دارو، حضور پرستاران در بخش های ناآشنا، و… شرکت های سازنده دارو نیز در بروز خطا نقش دارند و این از طریق بسته بندی های مشابه و نام های مشابه برای داروها می باشد.

در مطالعه ای که توسط کیم سون و همکاران(2011) انجام شد، چهار نوع خطای دارویی به شرح زیر گزارش گردید:

Ø    دوز اشتباه

Ø    دستور دارویی اشتباه

Ø    داروی اشتباه

Ø    زمان اشتباه

و فاکتورهای ذیل را در بروز خطا ذکر کردند:

o  عدم آشنایی با داروها

o  آماده کردن داروهای پیشرفته بدون چک مجدد آنها

o  بار کاری زیاد

o  بدفهمی هنگام گرفتن دستورات دارویی شفاهی

o  حواس پرتی هنگام چک نسخه دارویی

دلایل عدم گزارش خطا

v   ترس از بدتر شدن موضوع

v   فقدان آگاهی از اینکه گزارش خطاهای دارویی دارای اهمیت بالایی هستند

v   لاپوشانی کردن کار همکاران

v   ترس از سرزنش و نکوهش مسئول بخش و دیگران

استراتژی های زیر براساس مرور متون مختلف جهت پیشگیری از بروز خطای دارویی در بخش ان. آی. سی. یو ارایه گردیده است:

a.      کنترل مداوم پرسنل از نظر رعایت قانون 5 آر هنگام تجویز دارو.

b.      نحوه ی شیفت پرسنل به گونه ای باشد که خیلی طولانی نباشد.

c.       آماده سازی و تجویز دارو توسط یک پرستار و دقیقا” در زمان تجویز دارو صورت گیرد.

d.      اتاق مخصوص آماده سازی دارو از نور کافی برخوردار باشد.

e.      زمان تجویز دارو، پرستار با پرسنل دیگر صحبت نکند و بالعکس.

f.        می توان از اتیکت های خاصی در زمان تجویز دارو استفاده کرد، به این صورت که پرستاری که اتیکت مخصوص را می زند ، نشان دهنده ی این قضیه است که مشغول دارو دادن است.

g.      حین دارو درمانی یک نفر مخصوص جواب دهی به سوألات بیماران و تلفن باشد تا پرستار درمانگر در فرایند دارو درمانی دچار وقفه و به تبع خطا نشود.

h.      در هنگام اجرای دستورات دارویی ویژه حتما” دو پرستار فرایند دارو درمانی را چک کنند.

i.        گزارش دهی خطا بدون ذکر نام جهت آگاه کردن سایر پرسنل از خطا انجام شود.

j.        پروتکل های تجویز داروهای خاص در بخش موجود باشد.

k.      در هر شیفت امکان تماس تلفنی یا حضوری با فارماکولوژیست جهت کسب اطلاعات دارویی فراهم باشد.

l.        کلاس های آموزشی در زمینه اجرای دستورات دارویی و پیشگیری از خطاهای دارویی در این مرکز دایر شود.

m.   نصب صندوق در اتاق آماده کردن دارو تا پرسنلی که مرتکب خطا می شوند، خطای خود را بدون ذکر نام در آن بیاندازند.