در دهه های اخیر شاهد بروز مکتب‌های متعدد معنوی در شرق و غرب جهان هستیم که با عناوین رنگارنگ از آنها یاد می‌شود: معنویت های نوظهور، عرفان های سکولار، ادیان جدید، جریان های نوظهور معنوی، عرفان های کاذب، عرفان های بدلی و ادیان جایگزین، کالت ها، معنویت های بازاری، چند ضلعی، شکلاتی، کاذب، دروغین، ناتمام، نوپدید، بدون خدا، غیرمتداول، عرفان واره ها، عرفان های آفت زده، ادیان استعاره ای، خودساخته، سبک های دینداری، شبه ادیان، پیرا دین و…
هر یک از این عناوین به زاویه ای از جوهره ی این جریان ها اشاره دارد و شاید یکی از راه های شناخت این جریان ها، عناوینی است که درباره آنها داده شده است، چرا که «اسامی» راهی به شناخت «مسمّی» هستند.
در این یادداشت می خواهیم تصویری کلی و جامع از این جریان های معنوی برای مخاطب فهیم ارائه کنیم.
این جریان‌ها که به لحاظ تعدد و تنوع چشم همگان را به خود خیره کرده است، عمدتا با محوریت یک شخصیت کاریزما شناخته می‌شوند. مهمترین مدعیان معنویت و عرفان جدید در دنیا از این قرار است: راجنیش اشو، سای بابا، اکنکار، کارلوس کاستاندا، کریشنا مورتی، یوگاناندا، پائولو کوئیلو و…
این شخصیت ها یا جریان ها مدعی هستند با ارائه تکنیک‌ها و نسخه‌هایی عملی و کاربردی انسان معاصر را از أمراضی که دامن‌گیر اوست ( افسردگی، تنهایی، اضطراب، امور جنسی و…) نجات داده و او را به ساحل آرامش، خوشبختی و کامیابی می‌رسانند.
نام دیگر این معنویت‌های نوظهور «عرفان‌های بدلی» است. زیرا مدعیان معنویت در این فرقه‌ها با نگاهی به مهمترین تعالیم ادیان بزرگ مثل ایمان به خدا، معاد، دنیاگریزی، انجام تکالیفی چون نماز، حج و روزه و… با حذف یا تحقیر این تعالیم، دستورالعمل های دیگری به مخاطبان خود توصیه می‌کنند….